آیا ریسک ابتلا به COVID-19 در افرادی که سیگار می‌کشند بیشتر است؟
به طور کلی فاکتورهای بسیاری در کاهش توانایی بدن در مبارزه با عفونت به علت سیگارکشیدن دخیل هستند.
مهم‌ترین آنها ایجاد نارسایی و مرگ در مژک‌های مجرای تنفسی است. به زبان ساده، مجرای تنفسی با موهای ریزی تحت عنوان مژک پوشیده شده و یکی از وظایف این مژک‌ها، بیرون‌راندن عوامل بالقوه عفونت‌زا از مجرای تنفسی و ریه‌ها قبل از ایجاد عفونت است.
ترکیبات شیمیایی موجود در سیگار با گذشت زمان باعث از بین‌رفتن این مژک‌ها می شوند و در نتیجه خطر عفونت به شدت افزایش پیدا می‌کند.
با اعلام سازمان بهداشت جهانی احتمالاً افراد که سیگار می‌کشند به دلیل تماس مکرر دست با لب‌ها، دهان و صورت و همچنین احتمال آلودگی سطح سیگار به ویروس، در معرض خطر بیشتری هستند.
افرادی که سیگار می‌کشند عموماً دچار مشکلات ریوی هستند و یا سیستم ایمنی آنها تضعیف شده و ظرفیت ریه آنها به‌دلیل استعمال دخانیات کاهش یافته است لذا این امر نیز می‌تواند افرادی که سیگار می‌کشند را در خطر بالاتری از ابتلا به COVID-19 قرار دهد؛ همچنین شلنگ قلیان می‌تواند محل خوبی برای تجمع ویروس باشد و فرد را به COVID-19 مبتلا کند.
سازمان بهداشت جهانی همچنین تأکید کرده است که شرایطی که نیاز به اکسیژن را افزایش یا توانایی بدن در استفاده صحیح از آن را کاهش می‌دهد، بیماران را در معرض خطر جدی التهاب ریه قرار خواهد داد.
خبر خوب این است که حتی سیگار نکشیدن برای تنها ۲۴ ساعت، تاثیر بسزایی در عملکرد مژک‌های باقیمانده مجرای تنفسی دارد و هرچقدر این زمان طولانی‌تر شود تاثیرات گسترده‌تری خواهد داشت.
آیا احتمال بروز علائم شدیدتر COVID-19 در افرادی که سیگار می‌کشند بیشتر است؟
CDC آمریکا افرادی که سیگار می‌کشند را در دسته گروه‌های پرخطر و در معرض بیماری شدیدتر قرار داده است.
مقالات علمی و یافته‌های محدودی در این خصوص وجود دارد:
۱- در یکی از این مقالات که در New England Journal of Medicine به چاپ رسیده است و نتایج آن بر پایه تحقیق بر روی ۱۰۹۹ بیمار مبتلا به COVID-19 در چین می‌باشد، احتمال بروز علائم شدیدتر در بیمارانی که سیگار می‌کشیده‌اند، ۴/۱ برابر بیشتر از بیماران بدون سابقه مصرف سیگار، گزارش شده است. در ادامه، آمار مرگ بیمارانی که سیگار می‌کشیده‌اند و همچنین نیاز آنها به مراقبت‌های ویژه و تهویه مکانیکی ۴/۲ برابر بیماران بدون سابقه مصرف سیگار بوده است. تفاوت این دو گروه معنی‌دار نیست.
۲- در مطالعه دیگری که در چین و بر روی ۱۹۱ بیمار مبتلا به COVID-19 انجام شد، ۵۴ نفر جان خود را از دست دادند. از بین جان‌باخته ها و بهبودیافته‌ها به ترتیب ۹ درصد و ۴ درصد سیگار می کشیده‌اند. تفاوت این دو گروه معنی‌دار نبوده است.
۳- در مطالعه دیگری در چین و بر روی ۱۴۰ بیمار مبتلا به COVID-19، از بین ۵۸ بیمار با علائم شدید، ۴/۳ درصد در حال حاضر و ۹/۶ درصد در گذشته سیگار می‌کشیده‌اند و از بین بیماران با علائم خفیف هیچ‌کدام در حال حاضر و ۷/۳ درصد در گذشته سیگار می‌کشیده‌اند. تفاوت بین این دو گروه معنی‌دار نبوده است.
۴-مطالعه‌ی دیگری که بر روی ۷۸ بیمار با علائم پنومونی به مدت ۲ هفته در چین صورت گرفته است نشان می‌دهد، نسبت درصد بیمارانی که سیگار می‌کشیده‌اند و پنومونی آنها در طول ۲ هفته بدتر شده به بیماران با علائم پایدارشده پنومونی، نزدیک ۱۴ برابر بوده است. تفاوت بین این دو گروه معنی‌دار گزارش شده است.
نتیجه‌گیری قطعی در رابطه با تاثیر سیگار بر روی شدت علائم بیماران مبتلا به COVID-19 با توجه به ماهیت بیماری، زمان کوتاه شناسایی آن در جهان و یافته‌های محدود و متناقض در این زمینه، امکان‌پذیر نیست و نیازمند تحقیقات وسیع‌تر است.
منابع :
- https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-on-smoking-and-covid-19
2.https://www.lung.org/blog/smoking-and-covid19
3.https://www.gov.uk/government/news/smokers-at-greater-risk-of-severe-respiratory-disease-from-covid-19
4.Liu, Wei, et al. “Analysis of factors associated with disease outcomes in hospitalized patients with 2019 novel coronavirus disease.” Chinese medical journal (2020)
5.https://www.sciencemediacentre.org/expert-reaction-to-questions-about-smoking-and-covid-19/
6.Lippi, Giuseppe, and Brandon Michael Henry. “Active smoking is not associated with severity of coronavirus disease 2019 (COVID-19).” European Journal of Internal Medicine (2020).
7.Guan, Wei-jie, et al. “Clinical characteristics of coronavirus disease 2019 in China.” New England
Journal of Medicine (2020).
8.https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/need-extra-precautions/groups-at-higher-risk.html
9.Vardavas, Constantine I., and Katerina Nikitara. “COVID-19 and smoking: A systematic review of the evidence.” Tobacco induced diseases 18 (2020).
آیا مصرف ویتامین C بر پیشگیری و درمان ویروس کرونا موثر است؟
تا به امروز اثربخشی ویتامین C بر پیشگیری و درمان ویروس کرونا اثبات نشده است. اما به دلیل نقش مهم ویتامین C در سیستم ایمنی، کمبود این ویتامین ممکن است خطر ابتلا به ویروس کرونا یا بروز شدیدتر بیماری COVID-19 را افزایش دهد. کمبود ویتامین C باعث افزایش ابتلا به عفونت‌ها، کاهش پاسخ سیستم ایمنی و افزایش خطر ابتلا به ذات‌الریه می‌شود. احتمال کمبود این ویتامین در افراد با بیماری‌های خاص مانند سرطان، دیابت، بیماری‌های التهابی، سرکوب سیستم ایمنی و همچنین افراد سیگاری بیشتر است. طبق مطالعات متعدد تجویز ویتامین C طول مدت بستری در ICU و مدت استفاده از تهویه مکانیکی در ICU را کاهش می‌دهد. همچنین مصرف این ویتامین در کاهش طول مدت سرماخوردگی مفید گزارش شده است.
در حال حاضر دانشمندان مشغول انجام تحقیقات در رابطه با تاثیر ویتامین C بر بیماران مبتلا به ویروس کرونا هستند. این تحقیقات روی دوزهای بالای ویتامین C در حال انجام است. تا زمان منتشر شدن نتایج این پژوهش‌ها، نمی‌توان درباره اثربخشی این ویتامین بر COVID-19 نظری قطعی داد.
نیاز روزانه افراد به ویتامین C چقدر است؟
در جدول زیر نیاز روزانه افراد به ویتامین C با توجه به سن، جنس و شرایط بارداری و شیردهی مشخص شده است.
ویتامین C محلول در آب است و استفاده از آن در مقادیر بیشتر از نیاز روزانه با خطر کمتری نسبت به ویتامین‌های محلول در چربی همراه است. با این وجود مقادیر زیاد ویتامین C می‌تواند منجر به عوارض گوارشی مانند اسهال، تهوع و دل‌پیچه شود. به طور کلی توصیه می‌شود افراد بزرگسال روزانه بیشتر از 2000 میلی‌گرم ویتامین C مصرف نکنند؛ مگر در شرایط خاص و تحت نظر پزشک.
منابع ویتامین C چیست و آیا استفاده از مکمل ضروری است؟
میوه‌ها و سبزیجات بهترین منابع ویتامین C هستند. استفاده از مکمل‌ها زمانی باید مد نظر قرار گیرد که نیاز روزانه افراد از طریق تغذیه فراهم نمی‌شود. در جدول زیر مقدار ویتامین C موجود در بعضی از منابع غذایی آورده شده است.
منابع : drugs | ods.od.nih.gov | Hemilä H, Chalker E. Vitamin C can shorten the length of stay in the ICU
بیماری کرونا و نوزادان: نتایج یک پژوهش جدید
مطالعات پیشین نشان می‌دهند بزرگسالان با احتمال بیشتری به بیماری COVID-19 مبتلا می‌شوند و موارد محدودی از ابتلا کودکان به این بیماری مشاهده شده است.
مطالعات پیشین نشان می‌دهند بزرگسالان با احتمال بیشتری به بیماری COVID-۱۹ مبتلا می‌شوند و موارد محدودی از ابتلا کودکان به این بیماری مشاهده شده است.
در این مطالعه گذشته‌نگر، نُه نوزاد مبتلا به COVID-۱۹ که در بازه زمانی ۸ دسامبر ۲۰۱۹ تا ۶ فوریه ۲۰۲۰ در چین در بیمارستان بستری شده بودند، مورد مطالعه قرار گرفتند. از بین این نُه نوزاد، هفت نوزاد دختر و دو نوزاد پسر بودند که سن آنها بین یک ماه تا یازده ماه بوده است.
شرح‌حال نوزادان ذکرشده در ادامه آورده شده است: چهار نوزاد تب داشتند، دو نوزاد علائم خفیفی در مجاری تنفسی فوقانی داشتند، یک نوزاد هیچ علامتی نداشت و تست کرونا به دلیل ابتلا یکی از اعضای خانواده گرفته شده بود و در مورد علائم دو نوزاد دیگر هیچ داده‌ای در دسترس نبود.
فاصله بین پذیرش این نوزادان تا تشخیص بیماری، یک تا سه روز بوده است. در خانواده هر نُه بیمار، حداقل یک فرد مبتلا وجود داشته است.
نیاز به مراقبت‌های ویژه، استفاده از دستگاه تنفس مکانیکی (ونتیلاتور) و علائم شدید ناشی از بیماری در هیچ‌یک از نوزادان مشاهده نشد.
تعداد اندک نوزادان مبتلا به این بیماری، ممکن است ناشی از مواجهه کم‌تر نوزادان با آلودگی در اجتماع یا عدم تشخیص تمامی نوزادان مبتلا به دلیل خفیف یا بدون علامت بودن بیماری باشد؛ بنابراین نمی‌توان گفت نوزادان به این بیماری مقاوم هستند.
در این مطالعه، هفت نوزاد از نُه نوزاد دختر بودند، درحالی‌که در مطالعات گذشته در بزرگسالان، میزان ابتلا در مردان بیش از زنان بوده است. بررسی تفاوت مشاهده‌‌شده در این گزارش، نیاز به مطالعه بیشتری دارد.
از آن‌جایی که برای کودکان زیر یک سال نمی‌توان از ماسک استفاده کرد، افرادی که با آنها در تماس هستند باید از ماسک استفاده کنند، دستان خود را مرتب بشویند و اسباب بازی‌های کودکان را نیز ضدعفونی کنند.
منبع :
Wei M, Yuan J, Liu Y, Fu T, Yu X, Zhang ZJ. Novel coronavirus infection in hospitalized infants under 1 year of age in China. JAMA. 2020 Feb 14.
آیا ویروس کرونا از طریق غذا منتقل می‌شود؟
انتقال ویروس کرونا به صورت فرد به فرد و از طریق قطرات تنفسی است. در حال حاضر شواهدی مبنی بر انتقال بیماری COVID-۱۹ از طریق غذا وجود ندارد اما در نظر داشته باشید که قبل از تهیه یا خوردن غذا، حتما دستان خود را با آب و صابون به مدت ۲۰ ثانیه بشویید.
انتقال ویروس کرونا به صورت فرد به فرد و از طریق قطرات تنفسی است.
در حال حاضر شواهدی مبنی بر انتقال بیماری COVID-۱۹ از طریق غذا وجود ندارد اما در نظر داشته باشید که قبل از تهیه یا خوردن غذا، حتما دستان خود را با آب و صابون به مدت ۲۰ ثانیه بشویید.
ابتلا به بیماری COVID-۱۹ به وسیله ویروس SARS-CoV-۲ اتفاق می‌افتد. شواهدی که از دیگر گونه‌های این ویروس مانند ویروس سندرم شدید حاد تنفسی (SARS-CoV) و ویروس سندرم تنفسی خاورمیانه (MERS-CoV) در دست است حاکی از آن است که این ویروس از طریق غذا منتقل نخواهد شد. با این حال همچنان این امکان وجود دارد که ویروس کرونا روی غذاهای خام با منشا حیوانی تحت شرایطی پایدار بماند.
برخی مطالعات انجام گرفته بر روی بعضی از انواع ویروس، پایداری آن را در دمای منفی ۲۰ درجه سلسیوس به مدت دو سال نشان می‌دهد. همچنین به نظر می‌رسد که ویروس مرس قادر خواهد بود تا در دمای ۴ درجه سلسیوس تا ۷۲ ساعت و ویروس سارس تا ۲۸ روز باقی بماند.
با این وجود رعایت نکات بهداشتی می‌تواند سبب پیشگیری از انتقال ویروس از راه غذا شود. از سوی دیگر تاکنون دریافتیم که ویروس کرونا به گرما حساس است؛ این بدان معنی است که در دمای ۷۰ درجه سلسیوس و طی فرآیند پخت از بین خواهد رفت. بنابراین به عنوان یک قانون کلی توصیه می‌شود که از مصرف فرآورده‌های حیوانی خام یا نیم‌پز اجتناب شود. گوشت خام، شیر خام، یا اعضای خام حیوانات باید با احتیاط حمل شده تا از آلودگی سایر مواد غذایی جلوگیری شود.
ویروس‌های سارس و مرس به روش‌های رایج شست‌و‌شو و ضدعفونی حساس بوده و تاکنون شواهد اینگونه می‌نماید که ویروس کرونای جدید نیز از این قانون مستثنی نیست.
آیا ویروس کرونا روی بسته مواد غذایی پایدار می‌ماند؟
گرچه ویروس جدید کرونا به مدت چند ساعت تا چند روز می‌تواند روی سطوح باقی بماند؛ ولی احتمال پایداری ویروس در جابه‌جایی، دماها و شرایط مختلف کم است. برای اطمینان می‌توانید بسته مواد غذایی را با ضدعفونی‌کننده یا آب و صابون تمیز کنید، سپس دستان خود را بشویید یا ضدعفونی کنید.
بنا به توصیه سازمان بهداشت جهانی، نکات زیر به منظور تهیه غذای سالم و ایمن باید رعایت شوند:
۱. همیشه بهداشت را رعایت نمایید.
۲. غذای خام را از غذای پخته جدا کنید.
۳. غذا را خوب بپزید.
۴. غذا را در دمای مناسب و سالم نگهداری کنید.
۵. همیشه از آب سالم و مواد خام سالم جهت تهیه غذا استفاده نمایید.
منابع :
- WHO.com
- CDC.gov
- Casanova, Lisa M., et al. “Effects of air temperature and relative humidity on coronavirus survival on surfaces.” Appl. Environ. Microbiol. 76.9 (2010): 2712-2717.
- WHO (farsi)
تاثیر شیر و لبنیات بر پیشگیری از بیماری کرونا 2019
این روزها اخبار و شایعات مختلفی در خصوص تاثیر مصرف انواع مواد غذایی بر پیشگیری از ابتلا بیماریِ COVID-19 پخش شده‌است. یکی از این خبرها درباره مصرف شیر و لبنیات است.
این روزها اخبار و شایعات مختلفی در خصوص تاثیر مصرف انواع مواد غذایی بر پیشگیری از ابتلا بیماری COVID-19 پخش شده‌است. یکی از این خبرها درباره مصرف شیر و لبنیات است.
یکی از مهم‌ترین نکات درباره رژیم غذایی که بهتر است در زمان شیوعِ بیماریِ COVID-19 به منظور تقویت سیستم ایمنی در‌نظر گرفته‌شود، حفظ تعادل در مصرف تمام مواد غذایی در رژیم روزانه است. محققین دانشگاهِ Alabama at Birminghamدر این باره می‌گویند: “مصرف مواد غذایی مثل اسفناج و شلغم می‌تواند در تقویت سیستم ایمنی موثر باشد.” همچنین به سالخوردگان توصیه می‌کند که گوشت، تخم‌مرغ و لبنیات را به میزان لازم در رژیم غذایی روزانه خود مصرف کنند.
همچنین محققین دانشگاهِ Alabama at Birminghamدر خصوص مصرف میزان بالای انواعِ مکمل جهت افزایش سیستم ایمنی بر این باور هستند که”مصرف بیش‌از‌حد دوز بالای مکمل‌ها، نه‌تنها موجب تقویت سیستم ایمنی نمی‌شود، بلکه می‌تواند باعث کاهش عملکرد آن نیز گردد. پس بهتر است دوز متعادلی از مکمل‌ها را جهت تقویت سیستم ایمنی مصرف کنیم، نه خیلی کم، و نه بیش از حد.”
مصرف لبنیات پاستوریزه به دلیل اینکه منبع بسیار غنی از کلسیم و ویتامین B2 است، در کنار سایر مواد غذایی دارای ویتامین‌های گروه E، D وC در سبد غذایی روزانه می‌تواند با بالا بردن قدرت دفاعی بدن، به مقابله و پیشگیری از بیماریِ COVID-19کمک کند.
آزاده حکمت دوست، متخصص تغذیه و عضو هیئت علمی دانشکده تغذیه دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی می‌گوید: “با شیوع این ویروس در کشور، توصیه‌هایی به مردم می‌شود که در این روزها برخی از مواد غذایی مصرف نشود و برخی دیگر بیشتر مصرف شود؛ این در حالی‌است که باید انواع مواد غذاییِ مورد نیاز، برای تقویت سیستم ایمنی بدن استفاده شود. برای جلوگیری از ویروس کرونا-2019 و همچنین درمان آن، مانند گذشته باید یک رژیم غذایی سالم و متنوع داشته باشیم. انواع نان‌های سبوس‌دار، برنج سبوس‌دار، سبزی‌ها و میوه‌های تازه، مواد پروتئینی و لبنیات در رژیم غذایی قرار‌گیرند. مطالعه تایید شده‌ای درباره عدم مصرف لبنیات در زمان شیوع COVID-19 به دلیل داشتن طبع سرد آن وجود ندارد و لبنیات بهترین منبع دریافت کلسیم و ویتامین B2 در جمعیت ایرانی است. برای داشتن سیستم ایمنیِ سالم، مصرف پروتئین‌ها ضروری است و به‌ویژه لبنیات حاوی پروبیوتیک برای دستگاه گوراش مفید هستند و می‌توانند سیستم ایمنی بدن را برای مبارزه با این ویروس تقویت کنند.”
کوروش صمدپور، متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی دارای مدرک PhD تغذیه از دانشگاه کوینزلند استرالیا، درباره تاثیر مصرف لبنیات بر پیشگیری از ابتلا به ویروس کرونا-2019 گفت: “حذف لبنیات اعم از شیر و ماست از برنامه غذایی کاری بسیار نادرست است و مصرف لبنیات به صورت کم‌چرب باید طبق رژیم غذایی بوده و آن را هر روز یا مثل روزهای گذشته مصرف کرد؛ اما مصرف زیاد یا کمِ لبنیات در پیشگیری یا شیوع بیماریِ COVID-19 هیچ تاثیری ندارد. بهتر است افراد برای خرید شیر و ماست، انواع پاستوریزه آن را حتما مدنظر قرار دهند.”
به نقل از نگین نوری دانشیار گروه بهداشت و کنترل مواد غذاییِ دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران: “هیچ‌گونه گزارش مستند و علمی مبنی بر انتقال ویروس کرونا-2019 از طریق شیر به انسان وجود ندارد و مصرف شیر، بدن را در مقابل بیماری‌ها تقویت می‌کند.
هر موقع پای این قبیل بیماری‌ها به میان می‌آید، مصرف مواد پروتئینی اهمیت بیشتری می‌یابد و شیر نیز منبع پروتئینیِ خوبی است که می‌تواند در وعده صبحانه میل شود. شیر دارای پروتئین خاصی است که به آن کازئین گفته می‌شود. شیر سیستم ایمنی بدن را تقویت کرده و توانایی بدن را مقابل بیماری‌ها افزایش می‌دهد. در واقع، پروتئین شیر در کنار پروتئین گوشت و تخم‌مرغ نقش خوبی در افزایش سیستم ایمنی دارد.”
در ارتباط با تقویت سیستم ایمنی بدن، ویتامین C نیز مفید است و از این نظر شیر نیز حاوی ویتامین C است، اما نمی‌تواند به عنوان تنها منبع این ویتامین باشد؛ بنابراین صبحانه‌ای کامل محسوب می‌شود که در کنار یک لیوان شیر، یک لیوان آب پرتقال هم مصرف شود.
برای تقویت سیستم ایمنی بدن، علاوه بر ویتامین C، ویتامین های B و D نیز لازم هستند که شیر از نظر ویتامین‌های خانواده گروه B غنی است. مصرف پروبیوتیک‌ها نیز برای تقویت سیستم ایمنی بدن ضروری هستند که در دو نوع در دسترس مردم قرار دارند، نخست به صورت دارو در داروخانه‌ها و راه دوم از طریق مصرف فرآورده‌های لبنی مانند شیر، ماست و پنیر.
در مصرف روزمره لبنیات سه مسئله که در ادامه ذکر می‌شوند، اهمیت دارد:در مصرف روزمره لبنیات سه مسئله که در ادامه ذکر می‌شوند، اهمیت دارد:
۱. شیر را نباید به صورت غیرحرارت‌دیده، مصرف کرد، زیرا این ویروس در حرارت ۶۰ درجه سانتی‌گراد طی ۳۰ دقیقه از بین می‌رود. از آنجا که شیر در بدو فرآیند تولید در همه کارخانجات فرآورده‌های لبنی حرارت دیده و کاملا پاستوریزه می‌گردد، لذا مصرف شیر پاستوریزه اکیدا توصیه می‌گردد.
۲. از مصرف فرآورده‌های لبنی غیر پاستوریزه، همچون شیر، پنیر، کره، کشک و قره‌قروت جداً پرهیز کنید.
۳. رعایت مقررات بهداشتی و استانداردِ تولید شیر و فرآورده‌های لبنی در کشور بسیار بالا است و از لحظه ورود به کارخانه تا توزیع مویرگی و تحویل به مصرف کننده کاملا کنترل می‌گردد.
منابع :
- UAB: The University of Alabama at Birmingham
- خبرگزاری تسنیم
- باشگاه خبرنگاران جوان
- خبرگزاری ایرنا
آیا ممکن است فردی که یکبار به عفونت ویروسی از خانواده کروناویروس‌ها مبتلا شده است، مجدد به این عفونت مبتلا گردد؟
- بله، با توجه به شیوع گسترده ویروس‌های خانواده کرونا در جهان، سیستم ایمنی اکثریت انسان‌ها علیه این ویروس آنتی‌بادی ساخته است؛ اما باید توجه شود که سروتایپ‌های مختلفی از این ویروس در جهان منتشر شده و تغییرات آنتی‌ژنی در گونه‌های مختلف آن ایجاد شده است.
- از طرفی پس از گذشت مدت زمانی از مواجهه بدن با ویروس، میزان آنتی‌بادی در بدن کاهش یافته و ایمنی‌زایی نسبت به آن ویروسِ مشخص کم رنگ می‌شود. در نتیجه امکان دارد همانند ابتلای چندباره به ویروس‌های دیگر همانند آنفلوآنزا، ابتلای دوباره به ویروس کرونا هم اتفاق بیافتد.
آیا ممکن است فردی که به ویروس کرونای گونه جدید (SARS-CoV-2) مبتلا شده است، مجدد به این عفونت مبتلا گردد؟
- تاکنون موارد گزارش شده از بیمارانی که مجددا با علائم کرونا (COVID-19) به مراکز درمانی مراجعه داشته‌اند، نادر بوده است. در این زمینه بررسی‌های انجام شده حاکی از موارد زیر است:
- » اگر اولین بار که بیمار ترخیص شده، ویروس به طور کامل از بدن پاک نشده باشد، امکان دارد تست به دلیل کاهش زیاد در تعداد ویروس‌ها، به صورت کاذب، منفی گزارش شده باشد و در نتیجه با رشد مجدد ویروس‌ها، امکان علامت‌دار شدن بیمار وجود دارد.
- » ممکن است تست‌ها دقیق و با پروتکلِ صحیح انجام نشده باشند. ضمن اینکه نشان داده شده کیت‌های آزمایشگاهی موجود برای SARS-CoV-2، قابلیت تشخیص و اطمینان 100% ندارند.
- » بیماری‌های زمینه‌ای و ریسک فاکتورها (از جمله مصرف داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی) نیز باید مد نظر قرار گیرد. در بیمارانِ مطرح شده، اینگونه اطلاعات داده نشده است.
- در نهایت می‌توان گفت اگرچه موارد گزارش شده با ابتلای مجدد به COVID-19 نادر بوده و مدارک موجود ناقص هستند، اما با توجه به اینکه مشخص نیست ایمنی‌زایی پس از ابتلا به ویروس تا چه مدت اثربخش خواهد بود، پیشنهاد می‌شود همواره نکات توصیه شده‌ی لازم برای پیشگیری از ابتلا به بیماری در نظر گرفته شوند.